2025
5 marca – 13 kwietnia 2025
Rodzina jako wspólnota osób związanych pokrewieństwem ma swoją długą i ważną historię w sztuce Zachodu, dla której jedną z podstaw jest Biblia. Rodzina, pokolenia czy wreszcie idea narodu wybranego to trzon starotestamentowej narracji. Szacunek do Ojca i Matki widoczny jest w naszym haśle, pochodzącym z Mądrości Syracha (7, 27–28):
Z całego serca czcij swego ojca, a boleści rodzicielki nie zapominaj!
Pamiętaj, że oni cię zrodzili, a cóż im zwrócisz za to, co oni tobie dali?
Transformację idei rodziny przynosi już nauczanie Jezusa Chrystusa, który przychodzi na świat w rodzinie żydowskiej, ale nie z biologicznego ojca. Chrystus, akceptując zastany model rodziny, rozszerza go duchowo. Uznaje, że jego matką i braćmi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i je wypełniają. Ten model rodziny bliski jest stoickiej idei wspólnoty wszystkich ludzi.
W społeczeństwach kolektywistycznych – tych na Dalekim Wschodzie czy w wielu części Afryki – do dzisiaj dominują rodziny wielopokoleniowe, gdzie odpowiedzialność za wychowanie najmłodszych spoczywa również na dalszych krewnych. W kulturze europejskiej zaś rodzina uległa począwszy od XIX wieku znaczącym zmianom. Nie przywiązujemy już tak dużej wagi do tradycyjnego modelu. Dominuje raczej idea rodziny nuklearnej, czyli dwupokoleniowej, a wśród milenialsów i pokolenia Z coraz popularniejszy staje się model DINK („double income, no kids”, czyli „podwójny dochód, bez dzieci”). Jednocześnie w obliczu zmian demograficznych to właśnie przed tymi pokoleniami (a więc często dziećmi-jedynakami) będzie stało wyzwanie opieki nad starszymi członkami rodziny – już nie tylko rodzicami, lecz także dalszymi krewnymi.
Sztuka staje się narzędziem, które daje możliwość usłyszenia różnych perspektyw rozumienia międzypokoleniowych różnic i przedefiniowania podejścia do różnych modeli związku, małżeństwa, rodzicielstwa. Może być inspiracją do budowania satysfakcjonujących relacji ze sobą i swoją duchowością.
Podczas 16 edycji Festiwalu Nowe Epifanie, realizowanej tradycyjnie w okresie Wielkiego Postu pod hasłem „A cóż im zwrócisz za to, co oni tobie dali?”, zastanowimy się, czym dla nas – i „bezdzietnych lambadziarzy”, i posiadaczy Karty Dużej Rodziny – są międzypokoleniowe zobowiązania oraz jakie miejsce zajmuje we współczesnym społeczeństwie rodzina. Dlatego też rozszerzamy program festiwalu o spektakle dla najmłodszych i bliskich im dorosłych, tworząc po raz pierwszy Rodzinne Nowe Epifanie. Przedstawienia Hanny Bylki-Kaneckiej, Katarzyny Peplinskiej-Pietrzak, Izabeli Chlewińskiej i Tomasza Bergmanna, Alicji Morawskiej-Rubczak i Barbary Małeckiej oraz Kolekktacz łączy forma artystyczna oparta na ruchu i bliska, uważna relacja z widzem w wieku od 0 do 100 lat. To propozycje doświadczenia wspólnej autentycznej obecności w świecie i uwrażliwienia na tematykę egzystencjalną (bycie dziecka/z dzieckiem tu i teraz) i duchową.
Katarzyna Lemańska, Martyna Rakowska, Maria Kilińska
Centrum Myśli Jana Pawła II to instytucja kultury miasta stołecznego Warszawy, w której podejmowane są pytania o kondycję etyczną człowieka w odniesieniu do uniwersalnych wartości: dobra, prawdy i piękna, a także wolności, solidarności i dialogu. Centrum to miejsce, w którym kreowana jest przestrzeń współpracy między środowiskami naukowymi i artystycznymi oraz międzyreligijnymi ponad podziałami kulturowymi i ideologicznymi. Działamy w obszarach kultury i edukacji oraz budowania zaangażowanego i odpowiedzialnego społeczeństwa. Programowo Centrum Myśli Jana Pawła II korzysta z intelektualnego, duchowego i kulturowego dziedzictwa Karola Wojtyły – Jana Pawła II, wskazując na jego uniwersalny wymiar.
Dyrektor: Michał Senk
Zastępca dyrektora: Anna Olesiak
Warszawski interdyscyplinarny festiwal, którego organizatorem jest Centrum Myśli Jana Pawła II, a współtwórcami byli Piotr Duda i Marek Pasieczny, istnieje od 2008 roku i organizowany jest w okresie wielkopostnym. Jego pierwotna nazwa „Gorzkie Żale” odwołuje się do nabożeństwa, ułożonego w XVIII w. przez patrona stolicy – bł. Władysława z Gielniowa – i śpiewanego w każdą niedzielę Wielkiego Postu.
Nazwa „Nowe Epifanie”, dodana w 2016, nawiązuje do „nowych epifanii piękna”, o których pisał Jan Paweł II w „Liście do artystów” (1999). Jako polski poeta i dramatopisarz Papież patronuje Festiwalowi, który łączy duchowość i sztukę. Epifania to objawienie, a jednocześnie olśnienie i zachwyt ukazaniem się w świecie tego, co boskie i wieczne.
Ale też organizatorzy uprzedzają, od początku i przez wiele lat explicite, w nazwie (2008–2014), że jest to „festiwal, który uwiera”. Niepokoi, drażni lub nawet gorszy niektórych przez to, że jest on pod każdym względem zainspirowany dialogiem. Łączy bowiem średniowieczne misteria z awangardowymi nieraz inscenizacjami, wydarzenia parateatralne, takie jak performans lub happening kulinarny, z teologiczną dyskusją o filmie, tradycyjne ludowe pieśni religijne i muzykę współczesną, sztuki wizualne i warsztaty plastyczne dla dzieci.
Oczkiem w głowie dyrektorów i koordynatorów Festiwalu (do 2014 Marek Pasieczny, Michał Mizera i Małgorzata Wilczewska; od 2015 do 2019 Redbad Klijnstra, od 2015 Paweł Dobrowolski – do 31 marca 2024, i Maciej Omylak – do 31 sierpnia 2023, od 1 kwietnia 2024 Katarzyna Lemańska, Martyna Rakowska i Maria Kilińska) są premiery i spektakle z ostatniego sezonu. Coraz więcej wydarzeń festiwalowych powstaje we współpracy Centrum Myśli Jana Pawła II (dyrektorzy: do 2012 Piotr Dardziński, potem Norbert Szczepański i Michał Łuczewski, a obecnie Michał Senk) z teatrami oraz instytucjami kultury w Polsce i za granicą.
Każda edycja Festiwalu (nie było go w latach 2011 i 2015) ma własny motyw, który jest inspiracją dla zaproszonych do współpracy artystów, a jednocześnie wspólnym mianownikiem festiwalowych wydarzeń. Są to motywy biblijne i wielkopostne, jak krzyż (2008), kuszenie (2009), śmierć (2012), 4o dni na pustyni (2014) lub powiązane z nimi utwory literackie, jak „Piekło” Dantego (2010) czy „Faust” Goethego (2013), a ostatnio proste i uniwersalne, ale też wieloznaczne symbole jak: skrzyżowanie (2016), matka (2017), król (2018), Judasz (2019), Maria Magdalena (2020), apokalipsa (2021), Jezus (2022), otchłań (2023), emocje (2024), pokolenia/rodzina (2025).
Zachęcamy do zapoznania się z artykułem rekonstruującym historię Festiwalu:
Dyrektorka Festiwalu Nowe Epifanie od kwietnia 2024 roku. Krytyczka i selekcjonerka teatralna, redaktorka. Ukończyła wiedzę o teatrze i edytorstwo na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Konsultantka programowa Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego KONTAKT w Toruniu. Członkini Komisji Artystycznej 26 i 28 Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej. Stała współpracowniczka Gazety Teatralnej „Didaskalia” i „Notatnika Teatralnego”. Publikowała m.in. w „Dialogu”, „Teatrze”, „Polish Theatre Journal”, na platformach taniecPOLSKA.pl i NoweSztuki.pl. W latach 2017–2022 członkini redakcji czasopisma naukowego „Performer”. W latach 2012–2015 współprowadziła portal „Teatralia”. Laureatka 7. Konkursu dla Młodych Krytyków Teatralnych im. Andrzeja Żurowskiego. Interesują ją kwestie dostępności i niwelowanie barier kulturowych w teatrze dla dorosłych i młodej widowni oraz polski teatr G/głuchych.
Główna producentka Festiwalu Nowe Epifanie, zastępczyni dyrektorki festiwalu. Należy do zespołu programowego oraz selekcjonerskiego, a także sprawuje nadzór nad realizacją programu wydarzeń artystycznych festiwalu. Producentka kreatywna oraz realizatorka projektów z zakresu sztuk wizualnych. Ukończyła teatrologię na Akademii Teatralnej w Warszawie (specjalność: organizacja, animacja, produkcja) oraz historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Absolwentka Wydziału Organizacji Sztuki Filmowej i Telewizyjnej Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Pasjonatka sztuki, ze szczególnym uwzględnieniem teatru i kina. Współpracowała między innymi z Teatrem Studio, Teatrem Collegium Nobilium, Teatrem Wolandejskim, Warszawską Szkołą Filmową oraz Muzeum Historii Polski w Warszawie.
Koordynatorka biura Festiwalu Nowe Epifanie. Należy do zespołu programowego oraz selekcjonerskiego. Studentka Wiedzy o teatrze na Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (specjalność: produkcja, organizacja). Absolwentka Dziennikarstwa i komunikacji społecznej (specjalność: kreowanie wizerunku osób i firm) na Uniwersytecie SWPS w Warszawie, współautorka raportu „Media w czasie zarazy” – projektu badawczego prowadzonego na uczelni w czasie pandemii. Współpracowała między innymi z: Telewizją Polską (Agencją Kreacji Rozrywki i Oprawy), Agencją Artystyczną Acordeon oraz Nowym Teatrem w Warszawie.
Kurator programu muzycznego Festiwalu Nowe Epifanie. Absolwent kulturoznawstwa, historii sztuki i muzykologii, adiunkt w Instytucie Kultury Polskiej UW w Zakładzie Teatru i Widowisk. Obronił pracę doktorską dotyczącą związków opery i szaleństwa w epoce nowoczesnej, która ukazała się w 2023 roku nakładem wydawnictwa słowo/obraz terytoria pod tytułem „Szaleństwo w operze”. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół kulturowej historii muzyki oraz reżyserii operowej. Autor książki „Teatr operowy Petera Sellarsa. Inscenizacje Händla i Mozarta z lat 80. XX w.” (Poznań 2012) oraz współautor tomu „Chopinowskie igrzysko. Historia Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina 1927-2015”. Publikował m.in. w „Didaskaliach”, „Widoku”, „Opcjach”, „Dialogu”, „Ruchu Muzycznym”, „Res Facta Nova”, „Interdisciplinary Studies in Musicology”, „małej kulturze współczesnej” i na „Dwutygodnik.com”.
Kurator programu filmowego Festiwalu Nowe Epifanie. Antropolog i menadżer kultury, specjalista ds. promocji. Od 2003 roku zaangażowany w przygotowanie wielu festiwali i przeglądów filmowych, m. in. „Europalia – Festiwal Europy” i „Nowe Horyzonty”. Pomysłodawca, kurator i producent projektów muzealnych i filmowych prowadzonych m.in. w Muzeum Warszawy i Muzeum Woli, np. „Lokalna Pamięć Filmowa”, „Reinefahrt w Warszawie”, „Nowi Warszawiacy”. W latach 2014–2019 koordynator i selekcjoner Międzynarodowego Festiwalu Filmowego „Żydowskie Motywy”.
Zespół 16 edycji Festiwalu (2025)
Dyrektorka: Katarzyna Lemańska
Główna producentka: Martyna Rakowska
Koordynatorka biura festiwalowego: Maria Kilińska
Program muzyczny: Marcin Bogucki
Program filmowy: Mateusz Toma
Koordynacja: Grzegorz Kaska (koncerty), Marcin Nowak (spotkania filmowe)
Kontakt z mediami: Edyta Sudoł
Promocja i social media: Katarzyna Suwała, Joanna Korzeniewska, Agata Madaj, Monika Woźniak, Dominika Lalak, Alicja Maliszewska
Fundraising: Wioletta Milej
Obsługa biletów: Elżbieta Trochimiak-Marek, Justyna Żmijewska, Julia Barańczuk
Wolontariat: Joanna Mruk
Obsługa prawna: Jagoda Krzymińska, Kalina Štufka
Księgowość: Danuta Rogala (główna księgowa), Urszula Rastawiecka, Sylwia Borkowska, Agnieszka Fedorowicz, Elżbieta Szymanik (płace)
Projekt graficzny: Tomasz Grabowski
Opieka redakcyjna bloga: Jan Karow
www: Michał Sepioło
