22 LUTEGO - 02 KWIETNIA
Aleksy Jakubiec
Samotność, podobnie jak choroba przewlekła, może sprawiać ból. Lista remediów wydaje się nie mieć końca: od leków, rehabilitacji, zmiany diety aż po terapię i aktywny styl życia. A co, jeśli jednak to nie od nas samych zależy pozbycie się przyczyn bólu? Może on towarzyszyć nam już do końca życia, może tak boleć, że nie będziemy chcieli już żyć. Ból po stracie bliskich może nigdy nie minąć.
Bohaterka filmu Karoliny Kowalczyk, tytułowa Babcia Wandzia, mierzy się z samotną starością. Spracowane ręce zawiązują supełki na ćwiartkach jabłek dla ptaków, które potem zawisną na balkonie. Zostawiając przysmaki dla opierzonych stworzeń, Babcia Wandzia zauważa młodego mężczyznę w zakonnym habicie z lilią w ręku, który tuż przed chwilą zgasił papierosa, aby tylko babcia nie zauważyła.
Żywy entuzjazm kobiety, blask w oczach i życzliwość młodego zakonnika spotykają się w czterech ścianach skromnego mieszkania emerytki. Ona – zatroskana i zmęczona, ale uśmiechnięta, on – energiczny i opiekuńczy, ale roztargniony. Babcia poprosiła o pomoc w znalezieniu bransoletki, która wpadła pod komodę. Zakonnik pochylił się i już za chwilę trzymał zgubę w ręku. Antoni, jak na dobrego świętego przystało, pomaga starszej pani w potrzebie. Jest jednak jedna rzecz, w której nie może jej pomóc. Oprócz patrona rzeczy zagubionych mieszkanie odwiedzają również umęczony Jezus Chrystus i jego matka Maria, która boryka się z problemami współczesnego macierzyństwa.
Święci nie balują w niebie, jak śpiewał Krzysztof Cugowski, ale jedzą pierogi i pomidorową u Babci Wandzi, przy okazji pomagając jej w trudach życia codziennego. Przez cały czas trwania filmu towarzyszy nam jedno, najważniejsze pytanie: czy spotkamy się po drugiej stronie? Na to właśnie pytanie żaden święty, nawet jeśli by chciał, nie może odpowiedzieć. Mogą oni jednak stać się pocieszycielami, przewodnikami, pomocnikami w osiągnięciu ziemskiej świętości, a w konsekwencji pomóc Babci Wandzi w ponownym spotkaniu się z mężem.
Karolina Kowalczyk w swoim filmie w pogodny i humorystyczny sposób pokazuje, jak starsze osoby radzą sobie z samotnością, często szukając ukojenia w religii i duchowości, ale również prowadząc rozmowy z nieobecnymi zmarłymi. „Babcia Wandzia” przybliża również tematy sfery sacrum do sfery profanum, aby pokazać realny wpływ duchowego oddania się w ręce „siły wyższej” i jego wpływu na dobrostan psychiczny starszych osób. Kontakt z „żywą” religią uśmierza egzystencjalny ból albo sprawia, że ból ten przestaje istnieć i zostaje czyste spotkanie między człowiekiem a Bogiem.
Co, jeśli jednak religia nie wystarczy? Co, jeśli ból nie jest wywołany chorobą, a lekami, które mają pomóc w jej przeżyciu? Czy choroba musi być widoczna, aby była prawdziwa? Te oraz inne pytania zadaje sobie oraz swoim aktorom-performerom Kinga Chudobińska-Zdunik, reżyserka spektaklo-instalacjo-performansu „Ból”. Reżyserka zabiera widzów do świata złości, cierpienia, choroby i chronicznego, przenikającego całe ciało bólu, zarówno tego fizycznego, jak i tego, który siedzi w głowie i nie daje spać po nocach.
Twórczyni za pośrednictwem osób na scenie pokazuje to, czego ona sama nie jest w stanie; uniemożliwia jej to stwardnienie rozsiane, na które leki, sterydy i kroplówki sprawiają niewyobrażalny ból. Choć może się tak wydawać, ta historia nie jest jedyną, zajmuje jednak miejsce w centralnej części spektaklu.
W różnych miejscach na sali prób Teatru Collegium Nobilium, w którym odbywało się wydarzenie, zapętlały się sceny na podstawie tekstów trzech osób, które opisywały swoje przeżycia zarówno dotyczące choroby, jak i duchowości. Trzy niepowiązane nazwiska: Aleksander Wat, Faustyna Kowalska i N.P. Barbellion. Opuszkowy zespół Wallenberga, gruźlica i stwardnienie rozsiane. Choroby, których z początku nie widać, które wydają się nie być obecne, choć są i mącą w życiach ludzi. Reżyserka spina ze sobą historie trzech autorów dzienników swoją historią opowiedzianą w ruchu, tańcu, muzyce i przedmiotach.
Srebrne blistry po lekach odbijające światło reflektorów, kaczki szpitalne, święte obrazki i to wszystko z muzyką zespołu Kaliber 44 w tle. Choć wszystko tutaj jest nieruchomą historią bólu zamkniętą w martwej i nie-martwej naturze, to pod warstwą cierpienia kryje się również doświadczenie odwagi, determinacji i woli życia.
Kinga Chudobińska-Zdunik pokazuje swoje „flaki” (sic!) i szokuje bezpośredniością, szczerością oraz prostotą przekazu. Wielość bodźców, kolorów, piękno muzyki sprawia, że po zakończeniu przychodzi długo oczekiwane oczyszczenie. Żywe archiwum choroby zachęca do oglądania, czytania i doświadczania, ale zostawia trwały ślad w psychice. A co, jeśli to będę ja? Albo ktoś z moich bliskich? Jeden z aktorów opowiada, jak przeżył nowotwór, podczas gdy w tle widać jego nagranie z malutką córką, kiedy był jeszcze podczas chemioterapii. Wtedy przychodzi ten ból. Łapie za gardło i ściska. Na koniec odbywa się taniec i jest w nim coś niezwykle pięknego, a jednocześnie przykrego. Wraca ścisk w gardle, gdy muzyka zaczyna grać. Gdy aktorzy się kłaniają, tak jak w przypadku bólu, na koniec przychodzi ulga.
Aleksy Jakubiec. Student III roku WOT na Akademii Teatralnej w Warszawie. Absolwent Ogniska Teatralnego U Machulskich. Przez 10 lat grał w młodzieżowych zespołach teatralnych. Zainteresowany współczesnym teatrem politycznym oraz twórczością Bertolta Brechta i Tadeusza Kantora. Działa w Samorządzie Studenckim jako senator i specjalista ds. dokumentów. Współtworzy studencki podcast Obsceniczni. Walczy o tytuł najgłośniej śmiejącego się widza w teatrze. Miłośnik popkultury, komiksów i klocków Lego. W wolnych chwilach gotuje i testuje nowe przepisy.
„Babcia Wandzia”, scenariusz i reżyseria: Karolina Kowalczyk, produkcja Akademia Teatralna, obsada: Grażyna Zielińska (Babcia Wandzia), Filip Orliński (Święty Antoni), Piotr Kramer (Pan Jezus), Justyna Fabisiak (Matka Boska)
„Ból”, reżyseria i występuje: Kinga Chudobińska-Zdunik, teksty: W. N. P. Barbellion, Faustyna Kowalska, Aleksander Wat, Kaliber 44, scenografia teatralna: Sonia Skowronek, scenografia instalacyjna: Feliksa Żurawska, produkcja Akademia Teatralna, obsada: Karol Kunysz, Paulina Matusewicz, Zuzanna Radek, Artur Zudzin-Wiśniewski, Bartosz Kieszkowski
Fot. z „Bólu”: Magdalena Szulczak
Informacja dotycząca przetwarzania danych osobowych przez administratora:
